Ανεμόμυλοι Οροπεδίου Λασιθίου : Ο συνεχής αγώνας για την αναστήλωσή τους απο τους Λασιθιώτες

 

Άρθρα από την εφημερίδα Πατρίς ενημερωτικά για τις διαρκείς προσπάθειες των Λασιθιωών να διατηρήσουν το αρχαιοτερο αιολοκό πάρκο στον κόσμο .

Ανεμόμυλοι Λασιθίου: μύθοι και πραγματικότητες

Γράφει ο Γιώργος Μηλιαράς  11/09/2018

Λοιπόν συνεχίζουμε. Καθυστερημένα βέβαια, αλλά έτσι έπρεπε να γίνει για να μην παρεξηγηθεί το δημοσίευμα εν μέσω των προγραμματισμένων από το Δήμο και άλλους φορείς του Λασιθίου, εκδηλώσεων, με μπόλικο ανεμομυλικό αλατοπίπερο (Το Λασίθι ανοίγει πανιά κά)….

Η συνέχεια λοιπόν σήμερα από τις 25.7.2018 που έγινε το πρώτο δημοσίευμα, έτσι σαν ένα όμορφο  παραμύθι, που όμως φοβάμαι ότι οι περισσότεροι σήμερα νεολαίοι μας, αν και όσοι  διάβασαν το πρώτο μέρος αυτής της δημοσίευσης  θα έξυναν πονηρά το πηγούνι τους…

Κάπου ο Δαρβίνος είχε πει: «Σήμερα δεν επιβιώνει ο πιο έξυπνος ούτε ο πιo δυνατός. Επιβιώνει αυτός που προσαρμόζεται στην αλλαγή».

Αυτό έκαναν ενστικτωδώς και οι Λασιθιώτες, γιατί έπρεπε να επιβιώσουν… Από εκείνη την υπέροχη εικόνα-ταυτότητα του Λασιθίου, σήμερα υπάρχουν -διατηρούνται λίγοι ανεμόμυλοι για να θυμίζουν αλλοτινές εποχές, να υπενθυμίζουν υποσχέσεις και υποχρεώσεις και oρισμένες φορές να χρησιμοποιούνται για πολιτική σπέκουλα. ..

Οι ανεμόμυλοι αυτοί προέρχονται:

1) Από τους τριακόσιους που αναστηλώσαμε ως Δήμος το 2005-2006  με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση από το γνωστό πρόγραμμα ΟΠΑΑΧ/ ΕΠΑΑΑΥ (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αγροτική Ανάπτυξη – Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου),

2) Από τις πρωτοβουλίες oρισμένων επιχειρηματιών του τουρισμού στο Λασίθι και

3) Από τις πρωτοβουλίες   πολιτιστικών συλλόγων της περιοχής όπως του ΠΣ Λαγού ΝΟΣΤΟΣ και του ΕΛΣΟΛ Αγ. Γεωργίου, οι πρόεδροι των οποίων, Παντελής Παπαδάκης και Γιώργος Χατζάκης, φαίνεται να διακατέχονται από μια «ιερή τρέλα»,  ένα «πάθος ιερό» για την αναστήλωση των ανεμομύλων και ένα έντονο ενδιαφέρον για την παράδοση του τόπου τους. Αν είμαι σωστά ενημερωμένος, υποστηρίζονται οικονομικά με μικρές επιχορηγήσεις από την Περιφέρεια Κρήτης.

Υπάρχουν βέβαια ακόμη (ελάχιστοι δυστυχώς) κάποιοι ντόπιοι ρομαντικοί, νοσταλγοί της ανεπανάληπτης εκείνης εικόνας και των αναμνήσεών τους, που διατηρούν ανεμομύλους στα χωράφια τους με μόνη ωφέλεια την απόλαυση της εικόνας τους…

Από τη πλευρά του ο Δήμος επιχειρεί διάφορες δράσεις προβολής των ανεμομύλων κυρίως με εξαγγελίες για ένταξη τους στα μνημεία της ΟΥΝΕΣΚΟ ή στους καταλόγους των μνημείων άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς  σύμφωνα με το νέο όρο που θέσπισε η ελληνική πολιτεία, «άϋλα πολιτιστικά αγαθά» και  περιελήφθη στο Ν 3028/2002,(ΦΕΚ 153/Α’/28.6.2002), αντικαθιστώντας την περιγραφή  «παραδοσιακός και σύγχρονος λαϊκός πολιτισμός».

Ως τέτοια αγαθά νοούνται εκφράσεις, δραστηριότητες, γνώσεις και πληροφορίες όπως μύθοι, έθιμα, προφορικές παραδόσεις, χοροί, δρώμενα, μουσική, τραγούδια, δεξιότητες ή τεχνικές που αποτελούν μαρτυρίες παραδοσιακού, λαϊκού και λόγιου πολιτισμού (σύμφωνα με την περιγραφή του νόμου).

Κάθε τέτοια πράξη ή πρωτοβουλία, για θετική προβολή του τόπου μας είναι ευπρόσδεκτη και επαινετέα  και ως τέτοια πρέπει να κρίνουμε και την πρωτοβουλία του Δήμου παρά τις επιφυλάξεις για την ευόδωσή της, όπως συμπεραίνει κανείς από τις περιγραφές και προϋποθέσεις του νόμου.

Παρατηρώντας την υπάρχουσα κατάσταση σήμερα και με δεδομένη την αχρησία των ανεμομύλων  λόγω της εξέλιξης των μεθόδων άντλησης και άρδευσης, εύκολα συμπεραίνουμε γιατί οι ανεμόμυλοι πήραν το δρόμο της εγκατάλειψης και της λησμονιάς.

Στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο διαβάζουμε:   «…παν δένδρον μη ποιούν καρπόν καλόν, εκόπτεται και εις πυρ βάλλεται…». Οι ανεμόμυλοι δεν είχαν  πια τίποτα να δώσουν  στα αφεντικά τους και πέρασαν  στο στάδιο της εγκατάλειψης. (Ευτυχώς  ήταν σιδερένιοι και γλύτωσαν το πυρ…!).

Δεν πρέπει όμως να το δούμε έτσι ως νεο-Λασιθιώτες,  γιατί ανέκαθεν ο ανεμόμυλος ήταν ένα με το Λασίθι και τους Λασιθιώτες. Ταυτίστηκαν σε εικόνα,  δύναμη προσφοράς, ακούραστης εργατικότητας και λεβεντιάς, με τα αφεντικά τους. Μπορεί και πρέπει να συνεχίζουν, έστω με την απλή παρουσία τους να ομορφαίνουν τον τόπο που γεννήθηκαν…

Μπορεί να συνεχίσουν  να προσφέρουν, όχι πια με  άντληση νερού για το πότισμα, αλλά με εικόνες μοναδικές, ασύγκριτης   ομορφιάς, σαν κι εκείνες του παρελθόντος, που και μόνο η φήμη τους μαζί με τη «θεϊκή μυρωδιά» του Δία, πλημμυρίζει κάθε καλοκαίρι το Λασίθι με ντόπιους και ξένους επισκέπτες, με  τη  συνεπαγόμενη οικονομική συνεισφορά τους στην τοπική οικονομία και κυρίως στις τουριστικές επιχειρήσεις και την όποια διασύνδεσή τους με τον πρωτογενή τομέα.  Στη παγκόσμια οικονομική ορολογία, η επισκεψιμότητα μεταφράζεται σε οικονομική ανάπτυξη και ευημερία…

Μονόδρομη επομένως επιλογή των  τοπικών  αρχών, των  φορέων αλλά και των κατοίκων του Λασιθίου, πρέπει να αποτελέσει μια οργανωμένη  προσπάθεια επαναφοράς της εικόνας που είχε κάποτε με τους ανεμόμυλους σε λειτουργία.  Θα είναι μια δύσκολη και χρονοβόρα προσπάθεια που όμως μπορεί να στεφθεί με επιτυχία. Το μεγάλο βάρος πέφτει στις τοπικές και περιφερειακές αρχές. Η υποστήριξη πρέπει να είναι καθολική (και από το κεντρικό κράτος με τα αρμόδια υπουργεία του). Πώς μπορεί όμως να γίνει αυτό; (Να μπούμε και στα δύσκολα….).

Προτάσεις:

Α. Μια ολοκληρωμένη οικονομικοτεχνική  μελέτη και οποιοσδήποτε άλλος επιστημονικός  σχεδιασμός απαιτείται θα πρέπει  να αποτελέσει τη βάση ενός ρεαλιστικού σχεδίου για το πώς, πού και κατά πόσο μπορεί να ανακτηθεί εκείνη η πανέμορφη εικόνα-ταυτότητα του Λασιθίου.  Ενδεικτικά αναφέρω ότι πρέπει να  απαντά στα αυτονόητα  προβλήματα: κατασκευής, αναστήλωσης, συντήρησης, χρηματοδότησης και λειτουργίας των ανεμομύλων.  Είναι προφανές ότι σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να γίνει η πρόβλεψη χρηματοδότησης των ιδιοκτητών για τη  λειτουργίας τους,  αφού είναι αυτονόητο πως δεν θα διαθέσουν, χωρίς οικονομική ωφέλεια, περιουσιακά τους στοιχεία, όπως οι ανεμόμυλοι που στο σύνολό τους αποτελούν ιοδιοκτησίες των κατοίκων. Είναι  πρόδηλο ότι, όπως κάποτε, ο ανεμόμυλος χρειάζεται  κατά την λειτουργία του την επιτόπια παρουσία  και επιτήρηση του «αφεντικού»  του, αλλιώς αυτή γίνεται επισφαλής.

Οποιαδήποτε προσπάθεια επιχειρείται περιστασιακά χωρίς σχεδιασμό, τεχνική υποστήριξη λειτουργίας και κυρίως οικονομική ωφέλεια για τους ιδιοκτήτες τους θα έχει ανάλογο αποτέλεσμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι μέχρι τώρα, δύο τουλάχιστον, προσπάθειες αναστήλωσης που επιχειρήθηκαν, χωρίς σχέδιο διαχείρισης που θα έδιδε την δυνατότητα απρόσκοπτης λειτουργίας τους, με αποτέλεσμα την εγκατάλειψη στη τύχη τους και εν πολλοίς τη καταστροφή τους.

Αυτές οι εμπειρίες δεν επιτρέπουν την επανάληψη και νέας αναποτελεσματικής προσπάθειας. Προκύπτει επομένως καθαρά το συμπέρασμα:

Αναστήλωση – συντήρηση με δαπάνη των φορέων και λειτουργία με ευθύνη των ιδιοκτητών έναντι εφάπαξ ετήσιας αμοιβής.  Η αμοιβή αυτή μπορεί να προκύπτει από διάφορες πηγές χρηματοδότησης όπως:

1. Από τους έχοντες οικονομικό όφελος από την επισκεψιμότητα του Οροπεδίου Λασιθίου (π.χ. τουριστικές επιχειρήσεις), με ειδική για το σκοπό αυτό φορολόγηση από το Δήμο. Οι επιχειρήσεις με τη σειρά τους θα μπορούν να μετακυλίουν το σχετικό κόστος ή μέρος του στους πελάτες τους.
2. Από διάθεση πιστώσεων από ίδιους πόρους του Δήμου.
3. Από επιχορηγήσεις του Υπουργείου Πολιτισμού, του Υπουργείου Τουρισμού, της Περιφέρειας Κρήτης ή άλλες έκτακτες κρατικές επιχορηγήσεις.
4. Από διάφορες άλλες πηγές , που θα υποδείξει η σχετική ολοκληρωμένη επιστημονική μελέτη για τους ανεμομύλους, που πρέπει να προηγηθεί κάθε άλλης ενέργειας.

Β. Αξιοποίηση του ανεμόμυλου Γ.ΤΖΕΝΑΚΗ  και  προώθηση  του ως ολοκληρωμένης αναπτυξιακής πρωτοβουλίας για το Λασίθι.  Το όλο project ΤΖΕΝΑΚΗ πρέπει αρχικά να παρουσιαστεί στους Λασιθιώτες ως εξόχως σημαντική αναπτυξιακή πρωτοβουλία, με τα σημαντικά οικονομικά ωφέλη που υπόσχεται στο τόπο  και να τεθεί με πρωτοβουλία του Δήμου σε διαβούλευση τόσο με την τοπική κοινωνία όσο (κυρίως) με τους στρατηγικούς εταίρους (Περιφέρεια, αρμόδια υπουργεία ), με άμεσες και επίμονες πρωτοβουλίες του Δήμου.

Είναι φανερό ότι μέχρι τώρα δεν έχει προβληθεί η πραγματική διάσταση και προοπτική του όλου σχεδίου ΤΖΕΝΑΚΗ, που φαίνεται να έχει τη δυνατότητα αντιστροφής της φθίνουσας πορείας του Οροπεδίου Λασιθίου.

Σημειώνω ότι επουδενί το πρόγραμμα αυτό παραβλάπτει την παρουσία των παραδοσιακών ανεμομύλων, την οποία μάλλον θα αναδεικνύει ακόμη περισσότερο.  Ενδεικτικά αναφέρω ότι τα βάσιμα υποσχόμενα οικονομικά οφέλη του σχεδίου ΤΖΕΝΑΚΗ από την πώληση της παραγόμενης ενέργειας, θα μπορέσουν να χρηματοδοτήσουν αναστήλωση, συντήρηση και λειτουργία παραδοσιακών ανεμόμυλων. Φυσικά και εδώ οποιαδήποτε ενέργεια αξιοποίησης θα πρέπει να έχει αφετηρία μια ολοκληρωμένη μελέτη που θα καταδείξει τη χρησιμότητα ή μη του σχεδίου, τις δυνατότητες αξιοποίησης, τις ωφέλειες και θα απαντήσει σε κάθε κρίσιμο σχετικό ερώτημα για το συμφέρον της περιοχής.  Την πρωτοβουλία για μια τέτοια ενέργεια πρέπει να πάρει η Περιφέρεια με ανυποχώρητο αίτημα του Δήμου.

Το όλο θέμα, εφόσον υπάρξει η σχετική έγκριση του κ. Τζενάκη, θα επιχειρήσω να παρουσιάσω σε επόμενο δημοσίευμα.

Κάπως έτσι πιστεύω πως πρέπει να αρχίσει η δύσκολη ομολογουμένως προσπάθεια ανάκτησης εκείνης της περίφημης εικόνας του Λασιθιού. Δεν είναι εύκολη προσπάθεια.

Όμως οι ανεπιτυχείς προσπάθειες των φορέων και εμού συμπεριλαμβανομένου ως δημάρχου κάποια περίοδο, τα ατέλειωτα «μνημόσυνα» των ανεμομύλων σε κάθε ευκαιρία, από συλλόγους, φορείς, ιδιώτες, επισκέπτες και άλλες πολλές ενδιαφέρουσες φωνές, καθώς επίσης ο διαγραφόμενος κίνδυνος να γίνουμε γραφικοί  για  όλες τις  «σύγχρονες» προσπάθειες που συνεχώς ανακοινώνουμε ότι ΘΑ κάνουμε, σε εκδηλώσεις, ανακοινώσεις στα ΜΜΕ  και social media, περιστασιακά και με μπόλικη πολιτική ή προσωπική σπέκουλα, με παρακίνησαν  στην παρούσα δημοσίευση των σκέψεών μου.

Το θεώρησα χρέος μου, όπως θεωρώ χρέος μου να διαθέτω κάθε ικμάδα των όποιων δυνάμεών μου, για το γενικό καλό του τόπου μου και των ανθρώπων του.

Να επαναλειτουργήσουμε τους σιδερένιους ανεμόμυλους

14/12/2019

 Αναμφισβήτητα στα 18 χωριά του οροπεδίου Λασιθίου οι Λασιθιώτες είχαν φτιάξει την πρώτη πενηνταετία του περασμένου αιώνα πάνω από δέκα χιλιάδες πανέμορφους σιδερένιους ανεμόμυλους που με αιολική ενέργεια πότιζαν τα περβόλια τους.

Από εκείνα τα χρόνια αυτοί οι λασιθιώτικοι ανεμόμυλοι μαζί με τους πετρόχτιστους αλευρόμυλους έχουν χαρακτηριστεί ως το μεγαλύτερο παραδοσιακό και πανέμορφο αιολικό πάρκο του κόσμου.

Τα χρόνια εκείνα φτιάχνοντας οι Λασιθιώτες μαστόροι αυτούς τους σιδερένιους ανεμόμυλους, μετέφεραν διάφοροι χαρκιάδες αυτή τη χειροποίητη πρωτόγονη τέχνη των μύλων στη βόρεια Επαρχία Πεδιάδος, στον Καρτερό, στου Κοκκίνη το Χάνι, στις Γούρνες, στις Γούβες, στον Ανισαρά και στα Μάλια.

Είναι βέβαιο ότι σε αυτά τα πεδιαδίτικα περβολοχώρια δεν φτιάχτηκαν δέκα χιλιάδες μύλοι σαν το Λασίθι, αλλά εκατοντάδες. Συγκεκριμένα, τους περισσότερους μύλους είχαν φτιάξει στα Μάλια, που κατά τη γνώμη μου ήταν περίπου πεντακόσιοι.

Στις Γούβες είχαν φτιάξει πάνω από 100 μύλους και στον Ανισαρά, στις Γούρνες, στου Κοκκίνη Χάνι και στον Καρτερό είχαν φτιάξει λιγότερους.

Έτσι πρέπει η παραλιακή ενότητα των περβολοχωριών της Επαρχίας Πεδιάδος και του Δήμου Χερσονήσου να χαρακτηριστούν ως το δεύτερο αιολικό πάρκο μετά το Λασίθι. Παρόμοιους ανεμόμυλους όπως του Λασιθίου είχαν στο Καστέλλι Πεδιάδος, στις Λίμνες του Μεραμπέλου και στην περιοχή της Ζάκρου.

Πέρασαν και περνούν τα χρόνια και αυτοί οι όμορφοι μύλοι έχουν σχεδόν αφανιστεί από τον Καρτερό μέχρι τα Μάλια και κανενός δεν ιδρώνει τ’ αυτί του. Στο οροπέδιο Λασιθίου όμως συμβαίνει το αντίθετο. Ο Δήμος Οροπεδίου Λασιθίου και οι Λασιθιώτες ασταμάτητα συζητούν και αγωνίζονται και πληθαίνουν τους μύλους στα χωριά τους κάθε μέρα που περνάει.

Γι’ αυτό εμείς οι δημότες των βόρειων χωριών του ζάπλουτου δήμου Χερσονήσου πρέπει να κάνουμε ό,τι κάνουν και οι Λασιθιώτες.

Να αναπαλαιώσουμε τους παλιούς μας μύλους και να φτιάχνουμε καινούργιους. Έτσι σε λίγα χρόνια η βόρεια ενότητα των χωριών της Επαρχίας Πεδιάδας και του Δήμου Χερσονήσου θα γίνουμε συναγωνιστές με τους αξιοσέβαστους και αξιέπαινους Λασιθιώτες που αγωνίζονται γι’ αυτή την πολιτιστική τους κληρονομιά.

*Ο Βαγγέλης Μπαριτάκης είναι ιδρυτής του Λαογραφικού Μουσείου  Γουβών

Οι ανεμόμυλοι του Οροπεδίου Λασιθίου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς

 

Την εγγραφή 16 νέων στοιχείων άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, με απόφαση της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνας Μενδώνη, ανακοίνωσε  10/08/2020  το ΥΠΠΟΑ.

Ανάμεσά τους είναι οι πρακτικές διαχείρισης του νερού στο Οροπέδιο Λασιθίου.  Όπως τονίζεται   οι αντλητικοί ανεμόμυλοι στο Οροπέδιο Λασιθίου  αποτέλεσαν μια τεχνική καινοτομία την εποχή που κατασκευάστηκαν, η οποία επέτρεπε τη χρηστή και λελογισμένη διαχείριση των υδάτινων πόρων της περιοχής. Σήμερα, η γνώση της συντήρησής τους και η μνήμη που συνδέεται με αυτούς αποτελούν σημαντικά στοιχεία άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, άρρηκτα συνυφασμένα με το πολιτιστικό τοπίο του οροπεδίου.

ΠΗΓΗ:https://www.patris.gr/2020/08/11, gr pinterest.com,

youtube.com