Τα ταπεινά και άγνωστα ρούσκλα της Λευκάδας ο γνωστός Αρκουδόβατος Smilax aspera

  Είχαμε σχεδόν ξεχάσει τα ρούσκλα.  Αυτό το ταπεινό και σχεδόν άγνωστο φυτό που αναρριχάται σε ψηλότερα δέντρα και μας χαρίζει όμορφες εικόνες το φθινόπωρο και το χειμώνα με τους  υπέροχους  κόκκινους καρπούς του. Όποιος πεζοπορεί αυτή την εποχή στις εξοχές της Λευκάδας είναι αδύνατον να μην τα έχει συναντήσει.

 Σήμερα ο Γιάννης Ροντογιάννης από τους Τσουκαλάδες μας τα θύμισε με τις φωτογραφίες που δημοσίευσε. Τα βρήκε στην περιοχή της Φανερωμένης σταμάτησε και τα φωτογράφισε. Αυτός μάλιστα τα έγραψε ρούσκουλα. Όμως είμαι σίγουρη  πως στην προφορά δεν υπήρχαν αυτά τα φωνήεντα.  Προφέρεται και γράφεται: ρούσκλα. 

Με μια μικρή αναζήτηση στο διαδίκτυο βρήκαμε πως το ρούσκλο λέγεται και Αρκουδόβατο.Η επιστημονική του ονομασία είναι Smilax aspera. Tο όνομά του προέρχεται από την ελληνική λέξη «Σμίλη», όνομα μυθικής νύμφης και την λατινική λέξη «asper», που σημαίνει  τραχύς.

Σύμφωνα με τη μυθολογία μας, η πανέμορφη νύμφη Σμίλαξ ερωτεύτηκε έναν νεαρό Σπαρτιάτη, τον Κρόκο, με τον οποίο όμως για κακή της τύχη ήταν ερωτευμένος και ο ίδιος ο θεός Ερμής.

Έτσι η Άρτεμις, ή κατ άλλους ο Ερμής για να δώσει τέλος σε αυτό το μαρτύριο του ανεκπλήρωτου έρωτα μεταμόρφωσε το Κρόκο στο γνωστό, όμορφο και με εξαιρετικές ιδιότητες, φυτό ενώ η Αφροδίτη, που λυπήθηκε τη Σμίλαξ, μεταμόρφωσε κι εκείνη σε αναρριχώμενο φυτό για να βρίσκεται στη φύση κοντά στον αγαπημένο της.

Υπάρχει και μια διαφορετική εκδοχή του μύθου. Αυτή μας λέει πως ο Κρόκος ήταν ένας όμορφος νεαρός που επειδή η Νύμφη Σμίλαξ αρνήθηκε την αγάπη του ζήτησε από τους θεούς να τον μεταμορφώσουν σε λουλούδι.

 Οι θεοί άκουσαν την παράκληση του μεταμορφώνοντας τον στο ομώνυμο φυτό κρόκο. Η Σμίλαξ, μην αντέχοντας το κακό που προκάλεσε, ζήτησε κι εκείνη  από τους θεούς να την κάνουν φυτό, ελπίζοντας πως θα ήταν κοντά στον Κρόκο που την αγάπησε. 

Οι θεοί πράγματι τη μεταμόρφωσαν στο φυτό Σμίλαξ. Όμως ήθελαν να την τμωρήσουν κιόλας, επειδή δεν ανταποκρίθηκε στην αγάπη του Κρόκου, κι έτσι την καταδίκασαν όσο και να θέλει να είναι κοντά του να μην μπορεί, γιατί όσο μεγαλώνει τόσο αναρριχάται και απομακρύνεται.

Άλλες ονομασίες που συναντώνται σε διάφορες περιοχές της χώρας μας, είναι: Αρκόβατος, Ακρέβατος, Ξυλόβατος, Σμιλάγγι, Σαρσαπαρίλλη, κ.α.

  «Για τον αρκουδόβατο έχουμε περιγραφές και από τον Θεόφραστο και από τον Διοσκουρίδη, ο οποίος το θεωρούσε αντίδοτο για όλα τα δηλητήρια.

Τέλη του καλοκαιριού αρχίζει η ανθοφορία του με τα άνθη του να έχουν μια ευχάριστη και πολύ δυνατή, σχεδόν μεθυστική, μυρωδιά. Αμέσως μετά εμφανίζονται οι κόκκινοι, σαν φωτιά, καρποί του, οι οποίο αποτελούν τροφή για τα πουλιά. Είναι από τα λίγα φυτά που ανθοφορούν μέχρι και το φθινόπωρο, και αυτό το κάνει χρήσιμο μελισσοκομικό φυτό, μιας και προσφέρει γύρη και νέκταρ σε μια δύσκολη εποχή για τα μελίσσια.

Συνήθως ο αρκουδόβατος αναρριχάται σε κορμούς δέντρων και θάμνων ή σε φράχτες και μπορεί να φτάσει και τα 4 μέτρα ύψος. Προτιμά περιοχές με υγρασία και πυκνή βλάστηση.

Να πούμε πως στο γένος Smilax ανήκουν 300-350 είδη πολλά από τα οποία χρησιμοποιούνται ευρύτατα στην φαρμακοβιομηχανία του δυτικού κόσμου επειδή περιέχουν πολύτιμες θεραπευτικές ουσίες.

Όταν εμφανίστηκε η σύφιλη στο νέο κόσμο με τους πρώτους άποικους, χρησιμοποιούταν το φυτό κατά κόρον για τη θεραπεία της.

* Πηγή: https://www.estorieskritis.gr, https://aromalefkadas.gr, ttps://www.e-storieskritis.gr/2018/11/blog-post_18.html , youtube.com ,

Πυρκαγιές – Η σχέση με τη κατάρα της διωγμένης … γίδας!

Ένα ενδιαφέρον και επίκαιρο άρθρο γνώμης συντάκτης του οποίου είναι ο καταγόμενος από την Παλαιομάνινα Αιτωλοακαρνανίας, δημοσιογράφος Δημήτρης Στεργίου, “αλιεύσαμε” από τον  “Οικονομικό Ταχυδρόμο”  και το αναδημοσιεύουμε. 

Γράφει ο Δημήτρης Στεργίου

 

Αυτά που άκουγα και διάβαζα, τα ίδια και μονότονα, επί εξήντα χρόνια, τα άκουσα και τα ξαναδιάβασα αυτές τις ημέρες της οικολογικής συμφοράς και της δασικής καταστροφής. Των δασών ημών, λοιπόν, εμπιμπραμένων, μερικοί άδοντες, όπως οι «κοχλίαι» (καβούρια) του Αισώπου, να επιμένουν να λένε ότι για τις πυρκαγιές φταίνε, μεταξύ άλλων, οι … πευκοβελόνες και τα … γίδια! Και λέγονται όλα αυτά ξανά όταν δεν έχουν πευκοβελόνες όλα τα δάση της χώρας, όπως τα βελανιδοδάση , για παράδειγμα, ενώ τα γίδια έχουν εκδιωχθεί από τους ορεινούς και δασωμένους όγκους σχεδόν από το 1960. Από τότε μάλιστα άρχισαν να εκδηλώνονται συχνότερα και πυκνότερα οι πυρκαγιές στα ελληνικά δάση!

Μάρτυρας η ταπεινότητά μου. Δεν θυμάμαι να είχε εκδηλωθεί καμιά πυρκαγιά στο μεγαλύτερο βελανιδόδασος της χώρας και των Βαλκανίων, το βελανιδόδασος της απέραντης Μάνινας Αιτωλοακαρνανίας, κατά την περίοδο 1942 – 1964, όταν ζούσα στο χωριό μου ως παιδί, ως μαθητής του Δημοτικού Σχολείου, ως μαθητής του Γυμνασίου και ως φοιτητής. Κι αυτό οφειλόταν, όπως μού έλεγαν οι τότε γηραιότεροι ( πρώην αιγοβοσκοί) του χωριού, στα αμέτρητα κοπάδια και τους αμέτρητους βοσκούς που ως φύλακες άγγελοι προστάτευαν τα δάση, διότι εκεί ήταν το βιός τους!

Σε όλους αυτούς τους ήρωες της συνέχισης της ομηρικής παράδοσης στο χωριό μου και στη μείζονα περιοχή της Ακαρνανίας αφιερώνω το σημείωμα αυτό ως φόρο τιμής για όλα αυτά που με υπερηφάνεια μού έλεγαν για τα γίδια και τα πρόβατα, για τα δάση και την κτηνοτροφία ως ξωμάχοι.

Μάλιστα, ως Ελληνόβλαχοι οι γέροντες του χωριού μου, της Παλαιομάνινας, διατηρούσαν τον ομηρικό τρόπο κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης και, κυρίως, την αγάπη προς την κτηνοτροφία, η οποία, ας σημειωθεί, αποτελούσε και τον σημαντικότερο κλάδο οικονομικής δραστηριότητας κατά την ομηρική περίοδο. Αυτή η εκλεκτική συνέχεια επιβεβαιώνεται από τη διαπίστωση ύπαρξης πολλών ομηρικών λέξεων στην κτηνοτροφική λαλιά τους. Απλώς, αναφέρω ότι το πρόβατο το λένε «όϊα», όπως ο Όμηρος, το κατσίκι «αίτζου» ή «αίντου», όπως στις μυκηναϊκές πινακίδες («αίζα»= αίγα!), το αρνάκι «νιέου», όπως στις μυκηναϊκές πινακίδες (“newo”, που συνοδεύει το ουσιαστικό «πρόβατο» με τη σημασία του «νέου», μικρού!), το κέρατο το λένε «κόρου», όπως στις πινακίδες («Koru”, στη συνέχεια έγινε «κόρυς»=περικεφαλαία!), την γκλίτσα «κηρύκου», όπως λεγόταν το «κηρύκειον» του Ερμή, το ρήμα «βόσκω» «πάστω», όπως απαντάται ως δεύτερο συνθετικό στις μυκηναϊκές πινακίδες (akipata”=αιγιπάστας=αιγοβοσκός!), την περιοχή όπου μένουν ή βοσκούν τα πρόβατα «Μάννα Όϊου», όπως ο Όμηρος «Μήτηρ Οϊων ή Μήλων», την τούφα από μαλλί προβάτων «πόκου» (την τούφα από μαλλί αρνιού τη λένε «αρναπόκου), όπως στις μυκηναϊκές πινακίδες (“poka” =«πόκα»!) και πολλές άλλες λέξεις.

Σε όλους αυτούς τους ήρωες της συνέχισης της ομηρικής παράδοσης στο  χωριό μου και στη μείζονα περιοχή της Ακαρνανίας αφιερώνω το σημείωμα αυτό ως φόρο τιμής για όλα αυτά που με υπερηφάνεια μού έλεγαν για τα γίδια και τα πρόβατα, για τα δάση και την κτηνοτροφία ως ξωμάχοι.

Αυτοί, λοιπόν, οι ήρωες του βουνού και της στάνης, όπως θα έλεγε και ο Κώστας Κρυστάλλης, κράτησαν όρθια και αγνή την ομηρική παράδοση της κτηνοτροφίας συνεχώς ως «πιστικοί» (από τη μυκηναϊκή λέξη «πάτα»), ως νομάδες, έως το 1860, ως ξωμάχοι έως το 1960. Σε όλη αυτή την περίοδο στη χώρα μας ο αγροτικός πληθυσμός αντιστοιχούσε στο 50% περίπου του συνολικού πληθυσμού και όλοι σχεδόν απασχολούνταν στον αγροκτηνοτροφικό τομέα. Κάθε νοικοκυριό ( πάνω από 3.000.000) είχε, στα μικρά και μεγάλα κεφαλοχώρια, τουλάχιστον ένα κοπάδι από 500-1000 αιγοπρόβατα, τα οποία έβοσκαν ελεύθερα αποκλειστικά στα δάση. Έτσι, εκτιμάται ότι τότε στο χωριό μου (2.000 περίπου κάτοικοι, έναντι 400 σήμερα!) όλα σχεδόν τα νοικοκυριά (πάνω από 400!) είχαν πάνω από 400.000 κεφάλια (κυρίως γίδια). Σε ολόκληρο τον ελληνικό πληθυσμό εκτιμάται ότι σε κάθε νοικοκυριό αντιστοιχούσαν πάνω από 1.000 γίδια, ενώ σήμερα μόνο … μισή (γίδα)!!! Το 2019 τα γίδια που υπήρχαν κυρίως κατεσπαρμένα σε ορεινούς της χώρας μας ανέρχονταν σε 3.600.000 κεφάλια, έναντι 4.200.000 δέκα χρόνια νωρίτερα )2009!)

Τεράστια η συμβολή στην οικονομία και στην προστασία των δασών
Αυτή η απασχόληση τότε του μισού σχεδόν πληθυσμού της χώρας στον πρωτογενή τομέα είχε, πέρα από τη συμβολή στην προστασία των δασών, όπως θα αναφέρω στη συνέχεια, σημαντική συμμετοχή στην οικονομική ανάπτυξη καθώς συμμετείχε στη διαμόρφωση του ΑΕΠ κατά 30% περίπου, έναντι μόλις 15% του δευτερογενούς τομέα! Αυτή η τεράστια συμβολή στην απασχόληση και την οικονομική μεγέθυνση έβαινε συνεχώς μειούμενη μετά το 1960 καθώς το 1976 συρρικνώθηκε στο 12,1%, το 2007 στο 3,4% και σήμερα σχεδόν στο μηδέν! 

Αυτή, λοιπόν, η γίδα, η οποία ετέθη υπό απηνή διωγμόν κυρίως μετά το 1965 για να εγκαταλείψουν οι αιγοπροβατοτρόφοι τα χωριά τους και να έρθουν στην πρωτεύουσα να διορισθούν στις αμέτρητες ζημιογόνες δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμούς ως «φύλακες» και «κλητήρες», μάς εκδικήθηκε! Διότι, τότε, όταν τα χιλιάδες κύπρια αχολογούσαν στα ελληνικά δάση και εκατοντάδες χιλιάδες βοσκοί βρίσκονταν νύχτα – μέρα κοντά στα κοπάδια τους, κατασκεύαζαν μέσα στα δάση μαντριά και αχυροκαλύβες, άναβαν φωτιά για να βράσουν το γάλα, άναβαν το τσιγάρο με τη φωτιά του φυτιλιού που έβγαζε το τσακμάκι τους, δεν είχε εκδηλωθεί καμιά πυρκαγιά. Διότι εκεί ήταν οι φύλακες βοσκοί, που θεωρούσαν τους καταπράσινους λόφους και τις όμορφες ρεματιές και λαγκαδιές σπίτι τους. Κι ας τολμούσε κανείς να σκεφτεί να γίνει εμπρηστής! Τότε, τα δάση ήταν γεμάτα από κοπάδια με τους τσοπαναραίους, τα οποία συνόδευαν μεγάλα βλάχικα τσοπανόσκυλα, που κυκλοφορούσαν άλλα ανάμεσα στα κοπάδια, άλλα μπροστά και άλλα πίσω. Αχολογούσαν τα λακκώματα και οι πλαγιές από τα κουδούνια, τα κύπρια και τα βελάσματα, τις φλογέρες και τα τουφεκίσματα. Και ο φόβος φύλαγε τα έρμα. Κι ας μην ξεχνάμε και τους «μιαρούς» χωροφύλακες και αγροφύλακες, οι οποίοι είχαν αναδειχθεί οι άγρυπνοι προστάτες και φύλακες σπιτιών, μαντριών, κονακιών, δασών και αγρών, οι οποίοι καταργήθηκαν για τους γνωστούς «δημοκρατικούς» λόγους!

Μια ανάγλυφη εικόνα από πρώτο χέρι παρουσιάζει ο ποιητής Κώστας Κρυστάλλης, σε σχετικό ποίημά του, όπου στα δάση οι βοσκοί άναβαν λαμπερές φωτιές, αλλά δεν είχε εκδηλωθεί καμιά πυρκαγιά:

«Τι να΄ναι η λαμπερή φωτιά μεσ΄ στο βουνό το πέρα
που πότε, πότε ανάβεται και πότε πότε σβυέται;
Αυτήν την ώρα οι μπιστικοί τα πρόβατα σκαρίζουν.
Βόσκουν αυτά με τη δροσιά και με το κρύο της νύχτας,
σε γούπατον, σε λαγκαδιά και σ΄όχτους απλωμένα.
Γλυκός, γλυκός αντίλαλος χύνεται απ΄τα κουδούνια.
Κάποτε ο νυχτοκόρακας, κάποτε αγρίμι σκούζει,
κάποτε σκύλου βάβυσμα, βαθιά – βαθιά γροικιέται
μέσ΄στη μαυρίλα την πυκνή. Κι από τες στάνες γύρα
οι μπιστικοί συνάζονται, κόβουν κλαριά από κέδρους,
σταίνουν τετράψηλην φωτιά, στρώνονται αράδα αράδα.
Και μεσ΄στην πύρα της φωτιάς, στη μυρωδιά του κέδρου,
καθένας λέει τα λόγια του. Κι άλλος για αγάπες λέγει».

Αυτές οι σκηνές από τη νομαδική –ποιμενική ζωή των προγόνων μας έχουν τις ρίζες τους στην ελληνική αρχαιότητα, αλλά δεν εκδηλώνονταν πυρκαγιές από πευκοβελόνες, ούτε καταστρέφονταν τα δάση από τη «βόσκηση», από τη … γίδα! Ο Σοφοκλής στην τραγωδία του «Οιδίπους τύραννος»( στίχοι 1133 – 1139) παρουσιάζει έντονα τις μετακινήσεις των αρχαίων Ελλήνων βοσκών από και προς τα βουνά:

«Γιατί καλά ξέρω
ότι σίγουρα θυμάται, όταν στον Κιθαιρώνα,
αυτός με δύο κοπάδια, με ένα εγώ,
οι δυό μας σμίγαμε ολάκερα τρία εξάμηνα,
απ΄ την άνοιξη έως τον καιρό που βγαίνει ο αρκτούρος (κατά το Σεπτέμβριο).
Κι όταν ο χειμώνας ζύγωνε, εγώ τραβούσα για τα χειμαδιά μου
κι αυτός για του Λαϊου τα μαντριά»

Ύστερα, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτή η παρεξημένη γίδα ήταν και ο καλύτερος προστάτης και συντηρητής του δάσους, καθώς το καθάριζε από όλα τα χόρτα, τους θάμνους (πουρνάρια, σκίνοι, ασφάκες κλπ) και με άνετα μονοπάτια που δημιουργούσαν από τις μόνιμες διαδρομές προκαλούσαν αερισμό και καλύτερες συνθήκες ανάπτυξης των δέντρων. Επίσης, όλα τα ξερόκλαδα ,  μαζεύονταν από τους βοσκούς ή τις νοικοκυρές, τα οποία με τα ζώα ή στον ώμο τα μετέφεραν στα σπίτια τους για τους φούρνους. Μάλιστα, η παρεξήγηση για τον διωγμό της γίδας έφτανε στο σημείο να λένε οι διώκτες της ότι καταστρέφουν τα δάση με τη βόσκηση σε περιοχές που αναδασώνονται από μόνες του μετά τις πυρκαγιές! Ουδέν αναληθέστερον πάλι. Διότι, όταν υπήρχε η γίδα στα δάση δεν εκδηλώνονταν πυρκαγιές και, συνεπώς, δεν βοσκούσαν σε αναδασωμένες περιοχές, διότι απλώς δεν υπήρχαν…

ΠΗΓΗ!https://sinidisi.gr/pyrkagies-katara-tis-diogmenis-gidas-arthro/,https://www.facebook.com/ZoiStoHorio/photos/pcb.1679908032042685/1679883255378496/?type=3&theater https://polythea-aspropotamoy.blogspot.com/2012/07/blog-post_09.html ,youtube.com