Στην Ελλάδα αυτοφύονται περίπου 17 είδη του βοτάνου που λέμε γενικά και αόριστα «τσάι του βουνού». Τα γνωστότερα είναι:
Τσάι βλάχικο (στο Άγιο Όρος λέγεται μπεττόνικα) (Sideritis athoa – Σιδερίτης η αθώα): Απαντάται στη χερσόνησο του Άθω, στην Πίνδο και στη Σαμοθράκη, στο όρος Σάος.
Τσάι του Μαλεβού ή τσάι του Ταϋγέτου (Sideritis clandestina – Σιδερίτης η λαθραία): Αυτοφύεται σε βράχους στις υποαλπικές και αλπικές περιοχές του Μαλεβού, του Ταϋγέτου και της Κυλλήνης.
Μαλοτήρα ή καλοκοιμηθιά είναι το τσάι της Κρήτης (Sideritis syriaca – Σιδερίτης η συριακή): Είναι αυτοφυές των βουνών της Κρήτης -κυρίως των Λευκών Ορέων και παλιότερα του Ψηλορείτη- σε υψόμετρο 1.300-2.000 μέτρα.
Τσάι της Εύβοιας ή τσάι απ’ το Δέλφι (Sideritis euboea – Σιδερίτης η εύβοια): Αυτοφυές φυτό της Εύβοιας, κυρίως στο βουνό Δίρφυς σε υψόμετρο 1.000-1.540 μ.
Τσάι του Ολύμπου (Sideritis scardica – Σιδερίτης η σκαρδική): Το βρίσκουμε σε βραχώδη μέρη και σε υψόμετρο άνω των 1.000 μ. στον Όλυμπο, στην Όσσα (Κίσσαβο) και στο Πήλιο.
Τσάι του Παρνασσού ή τσάι του Βελουχιού (Sideritis raeseri – Σιδερίτης του Ράσερ): Είναι αυτοφυές αλλά και καλλιεργήσιμο στο νομό Μαγνησίας. Ευδοκιμεί σε ορεινές περιοχές (και στον Όλυμπο) και σε χωράφια ασβεστούχα, πετρώδη, μέτριας γονιμότητας, ξερικά.
Κοινό χαρακτηριστικό των ειδών αυτών, αλλά και γενικά του γένους Sideritis L., είναι ότι πρόκειται για φυτά ιδιαίτερα προσαρμοσμένα για να επιβιώνουν σε απόκρημνες βραχώδεις περιοχές με υψόμετρο άνω των 1.000 μέτρων και κάτω από δύσκολες καιρικές συνθήκες. Είναι ιδιαίτερα ανθεκτικά στην ξηρασία και στις χαμηλές θερμοκρασίες, δεν απαιτούν πλούσια εδάφη και προτιμούν θέσεις με ελαφρό έδαφος, μικρό βάθος και άφθονο ήλιο. Απαντώνται και σε σχισμές βράχων ή ανάμεσα σε πέτρες, όπου λίγα φυτά μπορούν να επιβιώσουν.
Η προγενέστερη αρχιτεκτονική της Ικαρίας και ο τρόπος αξιοποίησης μεγάλων κοιλοτήτων σε βράχους θα έπρεπε να είναι μέσα στους σημαντικότερους παράγοντες προβολής του νησιού. Αντιθέτως, αυτοί, όπως πολλά άλλα μνημεία, το ένα μετά το άλλο, αλλοιώνονται ή χάνονται, σύμφωνα με τις τρέχουσες ανάγκες ή την νέα «αισθητική» που κυριαρχεί.
Έχουμε μία πολιτισμική κιβωτό που διασώθηκε, έστω αποδεκατισμένη, ως τις μέρες μας. Οι λούροι, οι μεγάλοι μονολιθικοί γρανίτες, δημιουργούν στη βάση τους μεγάλες κοιλότητες και χρησιμοποιήθηκαν ως κατοικίες μέχρι και το 19ο αιώνα. Αυτές οι καμάρες έλυναν αυτομάτως το πρόβλημα της στέγης και η υπόλοιπη κατασκευή απαιτούσε μικρότερη επένδυση σε χρόνο, κόπο και παρείχε την απόλυτη κάλυψη.
Παρ’ όλη την προσπάθεια των προγόνων μας να διατηρήσουν τον πολιτισμό τους, άρχισαν με τον καιρό να υποκύπτουν και να αλλοτριώνονται. Υπαίτιοι δεν ήταν μόνο οι ξενομερίτες αλλά και οι ίδιοι οι Καριώτες (εσωτερικού και εξωτερικού). Το ίδιο συνέβηκε και με τη γλώσσα μας, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Χατζιδάκης ο οποίος ασχολήθηκε με την ντοπιολαλιά μας και κατέγραψε κάποιους γραμματικούς κανόνες. Δυστυχώς για μας, ο «εκπολιτισμός» άρχισε πριν αναγνωριστεί και αξιολογηθεί η κληρονομιά μας. Έτσι, για παράδειγμα, καταστράφηκαν αρχαίοι και βυζαντινοί ναοί, ενώ μαρμάρινες κολόνες μετατράπηκαν σε ασβέστη. Γρανιτένιες στράτες βρίσκονται θαμμένες κάτω από τσιμέντο, στο Μαγγανίτη, στη Μεσαριά και αλλού. Νερόμυλοι βρίσκονται χαμένοι σε ρεματιές που δεν είναι πια προσβάσιμες. Ακόμα και τα βυζαντινά ερείπια των λουτρικών εγκαταστάσεων στα Χαλασμένα Θέρμα, λίγα λεπτά από τον οικισμό των Θερμών, μόλις που διακρίνονται κάτω από την πυκνή βλάστηση.
Ο Κόκκινος αναφέρει ότι οι Καριώτες «παραμένουν ξεχωριστοί στην παγκόσμια κοινότητα, απροσάρμοστοι για τους πολλούς, ακριβοί για τους λίγους». Έχει δίκιο αλλά η ανάγκη για ένα «ανώτερο» βιοτικού επιπέδου συνεχίζει να προκαλεί καταστροφές και ανεπανόρθωτες ζημιές.
Ολόκληρη η Ικαριά έχει ιδιαίτερο γεωλογικό ενδιαφέρον με μεγάλη ποικιλία πετρωμάτων και σχηματισμών. Υπάρχουν επίσης σπήλαια, φαράγγια, οροπέδια, θερμές και ψυχρές πηγές, μεγάλα ρήγματα, βραχώδεις ακτές. Διαθέτει δηλαδή ό,τι χρειάζεται που σε συνδυασμό με τους βιότοπους θα μπορούσε εύκολα να χαρακτηριστεί ως γεώτοπος, μια περιοχή με ουσιαστικό και πολυδιάστατο ενδιαφέρον και κατά συνέπεια, αξιόλογο τουριστικό ενδιαφέρον.
Ο γεωτουρισμός αποτελεί τη νέα τάση στην ανάπτυξη περιβαλλοντικού - εναλλακτικού τουρισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Η έννοια του γεωπάρκου αποδίδεται σε περιοχές με ικανό αριθμό θέσεων γεωλογικής κληρονομιάς (γεώτοπους), ένα μωσαϊκό γεωλογικών χαρακτηριστικών ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, σπανιότητας ή κάλλους.
Η Ελλάδα χρειάστηκε 10 χρόνια για να αναπτύξει την αντίληψη για τη διατήρηση της γεωλογικής κληρονομιάς. Τώρα υπάρχει το νομοθετικό πλαίσιο και ήδη τέσσερις περιοχές έχουν αναγνωριστεί από την UNESCO. Είναι η Λέσβος, τμήμα του Ψηλορείτη, η περιοχή Χελμού - Βουραϊκού και η περιοχή Βίκου - Αώου.
Για παράδειγμα, το γεωπάρκο του Απολιθωμένου Δάσους της Λέσβου είναι ένα από τα πρώτα γεωπάρκα και τα πιο σημαντικά στον κόσμο, όχι μόνο για το πλούσιο περιεχόμενό του, αλλά και για τον υποδειγματικό τρόπο λειτουργίας και οργάνωσης. Εδώ και λίγους μήνες ολόκληρη πλέον η Μυτιλήνη αποτελεί γεωπάρκο. Ο σχετικός φάκελος υποψηφιότητας κατατέθηκε από το Δήμο Λέσβου, με τη συνεργασία του Πανεπιστημίου Αιγαίου και του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου. Ο στόχος επιτεύχθηκε αφού πρώτα εμπειρογνώμονες από το Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO βρέθηκαν στο νησί και αξιολόγησαν την υποψηφιότητα.
Αυτή η θετική εξέλιξη μιας τόσο σημαντικής πρωτοβουλίας θα συμβάλει στην προώθηση της εικόνας της Λέσβου, θα προσθέσει αξία στη φυσική και πολιτιστική της ταυτότητα, διεθνή αναγνώριση και θα την καταστήσει ιδανικό προορισμό για ποιοτικό τουρισμό. Η πρόταση είχε τη συμπαράσταση και τη στήριξη πάρα πολλών φορέων (αρχαιολογική υπηρεσία, δασική υπηρεσία, τριών μουσείων, του εμπορικού επιμελητηρίου κ.ά).
Ο Ηλίας Γιαννίρης έχει ήδη έρθει σε επαφή με γεωλόγους και πανεπιστημιακούς για την αντίστοιχη κίνηση από πλευράς Ικαρίας. Όπως διαβάσατε παραπάνω, αυτό δεν είναι δουλειά για οραματιστές ή μοναχικούς καβαλάρηδες αλλά απαιτεί τη σύμπραξη πολλών. Δεν γνωρίζουμε πόσος χρόνος απαιτήθηκε για προετοιμασία αλλά η Μυτιλήνη τα κατάφερε σε ένα μόλις χρόνο από την κατάθεση της σχετικής αίτησης.
Να συμπληρώσουμε ότι από γεωλογικής άποψης, στην ικαριακή γη παρουσιάζονται ορυκτές φάσεις οι οποίες για πρώτη φορά αναγνωρίστηκαν εδώ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο μεταμαγγανιούχος λιθότυπος, γνωστός ως Ικαρίτης, που μόνο σπάνια έχει αναφερθεί στη διεθνή βιβλιογραφία και πιθανόν είναι η μοναδική εμφάνιση στον ελλαδικό χώρο. Εικάζεται ότι ο σχηματισμός του οφείλεται στην επίδραση πυρομετασωματικών ρευστών που συνδέονται γενετικά με την παρακείμενη γρανιτική διείσδυση του Ξυλοσύρτη.
Η μοναδικότητα του Ικαρίτη αναφέρεται σε εργασία γεωλόγου που κατατέθηκε πριν χρόνια στο πανεπιστήμιο Πατρών και το «πιθανόν» προστίθεται μόνο για το ενδεχόμενο που εν αγνοία του ερευνητή, κάποιος άλλος από την επιστημονική κοινότητα έχει εντοπίσει αλλού το συγκεκριμένο πέτρωμα που περικλείει 20 διαφορετικές ορυκτές φάσεις.
Εμείς θα θέλαμε, με κάποιο τρόπο, κάτι να σώσουμε σ’ αυτό το νησί ή μας πέφτει βαριά ΚΑΙ αυτή η κληρονομιά;
