ΚΥΠΡΟΣ : Οδοιπορικό στον Πενταδάκτυλο και τα κάστρα του (εικόνες-video)

Φρούρια χωμένα στον βράχο

Καλόκαρδη και άλλοτε σκληρή, αδύνατη κι απροστάτευτη ή δυναμική και αφέντρα. Πάντοτε όμως όμορφη, πλούσια, βασίλισσα. Τι κι αν τη συναντάς σε εκατοντάδες θρύλους τούτου του τόπου, τι κι αν για χάρη της κτίστηκαν και γκρεμίστηκαν κάστρα, τι κι αν έκτισε ναούς και μοναστήρια. Τι κι αν τρέχει σε δάση, βουνά κι ακτές, κι αν χορεύει με ιππότες, πρίγκιπες και βασιλιάδες ή μπερδεύεται στις φωνές των χωρικών σε κάποια υπαίθρια μεσαιωνική αγορά... είναι πάντα απρόσιτη, μυστήρια κι ανεξιχνίαστη. Ζει και εξουσιάζει από έναν Πύργο. Κανένας και ποτέ δεν είπε με σιγουριά το όνομά της.

Η Ρήγαινα είναι το πιο γνωστό αλλά και το πιο μυστηριώδες πρόσωπο των θρύλων και των παραδόσεων της Κύπρου. Κάποτε βασιλεύει και ορισμένες φορές εξουσιάζει στο πλευρό του βασιλιά συζύγου της. Ανώνυμη κι όμως πασίγνωστη πρωταγωνιστεί παντού. Σκαρφαλώνει στις πιο απόκρημνες κορφές και έπειτα πετά προς τη θάλασσα. Απ’ άκρη σ’ άκρη του νησιού έχει τον πύργο της κι όποιον ρωτήσεις για την Ιστορία του τόπου θα σου πει σίγουρα για αυτήν.

Ξεπηδά από τα χαλάσματα στον Πενταδάκτυλο ι από τον Άγιο Ιλαρίωνα, κτίζει μοναστήρι κάτω από το ανεμοδαρμένο Βουφαβέντο κι ύστερα πάει πιο μακριά και υψώνει κάστρο στην Καντάρα. Εξουσιάζει ολόκληρο το βουνό. Εικόνες, θρύλοι, όλα μαζί μπλεγμένα με την ιστορία. Ήχοι, χρώματα, αρώματα που γεννιούνται στο Βυζάντιο, μεγαλώνουν στη Φραγκοκρατία και γερνούν σε χέρια ενετικά. Τρία κάστρα, μια Ρήγαινα, αμέτρητοι θρύλοι κι όμως όλα καταλήγουν στην Ιστορία της Κύπρου.

Τρία φρούρια κτισμένα στην άκρη του βράχου. Άγιος Ιλαρίωνας, Βουφαβέντο, Καντάρα. Κάποτε προστάτευαν το νησί από επιδρομές. Τα ερείπιά τους σε παρασέρνουν χωρίς να το καταλάβεις στον κόσμο της κυρά-Ρήγαινας και την φαντάζεσαι να πετά, να τρέχει, να κυλά μέσα από στενούς πέτρινους διαδρόμους, να φθάνει μέχρι το υπόγειο και να βοηθά τους φυλακισμένους ή γιατί όχι και να ρίχνει ανθρώπους στα μπουντρούμια για ασήμαντη αφορμή.

Δεν είναι τυχαίο που και τα τρία κάστρα, αν και έχουν τη δικιά τους πλούσια ιστορία, είναι συνυφασμένα και με κάποιο θρύλο για τη Ρήγαινα. Είχε βάλει, λέει ο θρύλος, τους εργάτες να κουβαλούν τις πέτρες από τον κάμπο στις απόκρημνες κορφές. Ήταν πολύ κακιά και τους βασάνιζε και όταν τελείωσαν το κάστρο, τους έριξε στον γκρεμό για να μην αποκαλυφθούν τα μυστικά του. Κλείστηκε στο κάστρο της και την πολιορκούσαν οι εχθροί αλλά δεν μπορούσαν να τη νικήσουν, μόνο με δόλο τα κατάφεραν, αλλά η Ρήγαινα ήταν περήφανη για να πέσει στα χέρια του εχθρού και πήδηξε στον γκρεμό.

 
ΠΟΙΗΜΑ: ΜΑΡΟΥΛΑ ΠΑΝΑΓΟΥ (ποίητρια, συγγραφέας) ΑΠΑΓΓΕΛΕΙ: ΕΛΕΝΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Βουφαβέντο: Απρόσιτο και απόρθητο

Εντονότερη η παρουσία της Ρήγαινας στο Βουφαβέντο. Ήταν άρρωστη, λέει ο θρύλος, η Ρήγαινα που σε αυτή την περίπτωση έχει και όνομα, Μαρία ντε Μολίνο, Βενετσιάνα στην καταγωγή. Έπασχε από λέπρα και ζούσε κλεισμένη στα δωμάτια του Κάστρου.

Μοναδική συντροφιά της ήταν το σκυλάκι της που τελικά κόλλησε και αυτό λέπρα και έφυγε από το κάστρο. Όταν επέστρεψε όμως είχε ήδη αρχίσει να γιατρεύεται. Η άρρωστη αρχόντισσα έβαλε έναν υπηρέτη της να ακολουθήσει το σκυλάκι για να δει πού πήγαινε κάθε μέρα. Ο υπηρέτης ανακάλυψε μια πηγή κάτω από το βουνό όπου λουζόταν το σκυλί και γιατρευόταν. Η Ρήγαινα έκανε το ίδιο και όταν ήταν πια εντελώς υγιής, αποφάσισε να εγκαταλείψει το κάστρο. Τη νύκτα όμως πριν την αναχώρησή της, εμφανίστηκε στον ύπνο της ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και της ζήτησε να του κτίσει ένα μοναστήρι και να περάσει την υπόλοιπη ζωή της εκεί. Το μοναστήρι κτίστηκε κατά τα βυζαντινά χρόνια. Σήμερα δεν μπορείς να το επισκεφθείς. Βρίσκεται σε σημείο όπου υπάρχουν εγκαταστάσεις του τουρκικού στρατού.

Ούτε το κάστρο είναι εύκολο να το προσεγγίσει κάποιος. Δεν αποτελεί εξάλλου τουριστικό προορισμό, αφού για να φθάσει κάποιος σε αυτό πρέπει να ανεβεί ολόκληρο το βουνό μέχρι τα 954 μέτρα ύψος όπου βρίσκεται.

Σε μια φυσική πλατεία στην πλαγιά του βουνού, κάτω από το κάστρο, οι κατοχικές αρχές διεξάγουν αυτή τη στιγμή κατασκευαστικά έργα. Μάλλον εξωραΐζουν την περιοχή, αφού βρίσκονται εκεί πέτρες και ένα κομμάτι μισοτελειωμένο πλακόστρωτο.

Το Βουφαβέντο κτίστηκε στα τέλη του 11ου – αρχές 12ου αιώνα, σε μια περίοδο που για τη βυζαντινή αυτοκρατορία η Κύπρος είχε μεγάλη στρατιωτική και πολιτική σημασία λόγω της κατάκτησης ολόκληρης σχεδόν της Μ. Ασίας από τους Σελτζούκους.

Άγ. Ιλαρίωνας: Κάποτε φρούριο και κάποτε βασιλικά ανάκτορα

Τα πέτρινα σκαλιά στο ανηφορικό μονοπάτι σε οδηγούν στο εσωτερικό του κάστρου στον Άγιο Ιλαρίωνα. Το μόνο που πρέπει να κάνεις πριν πάρεις την ανηφόρα είναι να πληρώσεις τον φρουρό και να πάρεις το εισιτήριο σου. Ψυχοφθόρα η διαδικασία και αναπόφευκτα διερωτάσαι: «Εγώ τώρα πρέπει να πληρώσω στις κατοχικές αρχές, στους ξένους, για να δω και να μάθω την ιστορία του τόπου μου;» Κι όμως το κάνεις. Ζητάς από τον υπάλληλο των κατοχικών αρχών εισιτήριο. Καταλαβαίνει ότι είσαι Ελληνοκύπριος. Σε κοιτά κάπως περίεργα (ή τουλάχιστον εσύ νιώθεις έτσι) και σου λέει τι πρέπει να πληρώσεις σε ευρώ.

Μαζί σου δεκάδες τουρίστες πληρώνουν και ανηφορίζουν. Άραγε όλοι αυτοί οι Ευρωπαίοι τουρίστες ξέρουν σε ποιο κομμάτι της Κύπρου βρίσκονται; Γνωρίζουν έστω κάτι για την σύγχρονη ιστορία τούτου του νησιού ή απλά ονειρεύονται την Ρήγαινα και βλέπουν  μπροστά τους ένα ακόμη αρχαίο κάστρο; Προσπερνάς κι αυτό το συναίσθημα ανεβαίνοντας τα πέτρινα σκαλιά και παρασύρεσαι μέχρι που «ακούς» τη φωνή του βιγλάτορα να προειδοποιεί ότι φάνηκαν στο πέλαγο εχθρικά καράβια. 

Φθάνεις στα πρώτα δωμάτια του κάστρου. «Τo royal rooms» (προς βασιλικά δωμάτια) γράφει μια πινακίδα και εκεί ξεπηδά μπροστά σου η Ρήγαινα με τους ιππότες της. Κι όπως σε παρασύρει λίγο ο θρύλος και λίγο η ιστορία, προσγειώνεσαι. Ένα ζευγάρι τουρίστες προσπαθούν να βγάλουν μια σέλφι αλλά το στικ που κρατούν δεν είναι αρκετά ψηλό για να τους χωρέσει. Επιστρέφεις στην πραγματικότητα. Δεν είσαι μόνος σου. Είναι πολλοί άλλοι άνθρωποι, τουρίστες, οι οποίοι στα χέρια τους κρατούν το διαφημιστικό φυλλάδιο που ο Τουρκοκύπριος φρουρός τους έδωσε με το εισιτήριο τους. Ευτυχώς στο φυλλάδιο, που εκδίδεται στην Τουρκική και Αγγλική γλώσσα, δεν υπάρχει καμία παραποίηση της ιστορίας. «Τουλάχιστον κάτι είναι κι αυτό», σκέφτεσαι.

Ανεβαίνεις μέχρι το πιο ψηλό σημείο του φρουρίου που είναι κτισμένο στην κορυφή του δυτικού τμήματος της οροσειράς του Πενταδάκτυλου, σε ύψος 725 περίπου μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Σε εκείνους τους βράχους είχε ασκητεύσει ο Άγιος Ιλαρίωνας ο Νέος, ένας από τους 300 Αλαμάνους αγίους του νησιού (Χριστιανοί της Παλαιστίνης, που ήρθαν στην Κύπρο θέλοντας να γλυτώσουν από τους Άραβες).  Κτίστηκε κατά τη βυζαντινή περίοδο, στα τέλη του 11ου αιώνα και εκτός από αμυντικό φρούριο, το κάστρο το χρησιμοποιούσε σε περιόδους ειρήνης η βασιλική οικογένεια της Κύπρου για εξοχική κατοικία.

Κάπου στη μέση του κάστρου διατηρούνται τα κατάλοιπα της εκκλησίας του Αγίου Ιλαρίωνα.

Από τον Ισαάκιο Κομνηνό στον Γκυ Ντε Λουζινιάν  

Δύσκολο να διακρίνει κανείς από μακριά το φρούριο της Καντάρας. Κρύβεται πίσω από τα δέντρα και μόνο όταν πλησιάσεις αρκετά μπορείς να το δεις. Η ίδια ιστορία με το κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα. Περνάς από την ίδια διαδικασία του εισιτηρίου, ζεις ξανά τα ίδια ανάμεικτα συναισθήματα, όμως το ξεπερνάς. Η Ρήγαινα σε πιάνει από το χέρι και η ανάβαση όχι και τόσο δύσκολη, αν και το κάστρο είναι κτισμένο σε ύψος 2.068 ποδιών.

Ακρίτες και Φράγκοι, Άγγλοι και Ενετοί αρχίζουν να ξεπηδούν από κάθε γωνιά. Πρώτα συναντάς τα μπουντρούμια του κάστρου, τις φυλακές. Το μυαλό πετά μερικά χιλιόμετρα πιο κάτω στη Μονή της Παναγίας της Καντάρας και στους 13 Μοναχούς που βασανίστηκαν μέχρι θανάτου επειδή δεν υπέκυψαν στον κάποτε ένοικο τούτου του Κάστρου Γκύ Ντε Λουζινιάν και αρνήθηκαν να ασπαστούν τον καθολικισμό, επιμένοντας στην ορθόδοξη πίστη τους. 



 Πύργοι, πολεμίστρες, δωμάτια, συνδέονται μεταξύ τους με στενούς πέτρινους διαδρόμους. 

Πιστεύεται ότι το κάστρο κτίστηκε από τους Βυζαντινούς γύρω στο 965 μ.Χ. ωστόσο, δεν υπάρχει καμιά γραπτή αναφορά για την ύπαρξή του πριν την κατάληψη του νησιού από τον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο το 1191 μ.Χ.

Συνεχίζεις την ανηφόρα και φθάνεις στην κορφή, στα 2.068 πόδια. Ένα εντυπωσιακό παράθυρο στον νότιο τοίχο του δωματίου ανοίγει το βλέμμα και την ψυχή. Η θέα μαγευτική. Μπροστά σου ξεδιπλώνεται ολόκληρη η βόρεια παραλία του νησιού, η χερσόνησος της Καρπασίας, η ανατολική Μεσαορία αλλά και ο κόλπος της Αμμοχώστου.  
  

Ξανανιώθεις εκείνο το περίεργο συναίσθημα. Τους βλέπεις που κρατούν το διαφημιστικό των κατοχικών αρχών και θέλεις να τους το αρπάξεις και να τους ρωτήσεις αν έχουν ιδέα πού βρίσκονται. Δεν το κάνεις, ξαναμαζεύεις την ψυχή σου και κατηφορίζεις. Η Ρήγαινα σε ακολουθεί, έχει εξάλλου κι αλλού να πάει. Τα τρία κάστρα του Πενταδακτύλου δεν είναι το μοναδικό της σπίτι. Έχει κι άλλους πολλούς Πύργους αυτή η αρχόντισσα.
 Όποια κι αν είναι και από όπου κι αν έρχεται, σαν οπτασία μπαινοβγαίνει από τα οδοφράγματα από το Κολόσσι, στην Ανώγυρα, από εκεί στην Πάφο, στη Λευκωσία, στην Κερύνεια, φθάνει μέχρι το Ριζοκάρπασο και πάλι πίσω. Τα κάστρα στέκουν εκεί αγέρωχα. Το ίδιο κάνουν άλλωστε για αιώνες και η Ρήγαινα σωστή οικοδέσποινα κι αφέντρα, πάντα επιστρέφει για να τα φροντίσει . 
                               

Γράφει: Μαριλένα Παναγή
Φωτο: Γιάννης Νησιώτης

ΠΗΓΗ:archive.philenews.com/el-gr/koinonia-eidiseis/ , youtube.com